"Kevkeb ve Necm" Gezegen mi, Yıldız mı?

SORU: Hocam "kevkeb" ve "necm" kelimeleri arasındaki fark ile "kamer" ve "bedr" kelimeleri arasındaki fark nedir?

CEVAP: Kevkeb kelimesi "parıldamak" anlamına gelen "kevkebe" fiilinden türemiş isimdir. "Necm" ise "görünmek, belirmek" anlamındaki "neceme"'den türemiş isimdir. Örneğin çocukların dişlerinin ilk belirmesi ya da topraktan bir nebatın ilk belirmesi bu fiille ifade edilir. Hem görünen hem de parlayan olmaları hasebiyle hem yıldıza hem de gezegene her iki isim de verilebilir. Ancak terimsel manalara gelince bunları kullanamayız. Temel sorunumuz, eski Arapların bu konuda birden fazla kelimeleri olmasına karşın Türkçe'de tek kelime var o da "yıldız". Cumhuriyet sonrası kitaplarımızda bu iki kelimeyi ayrımlandırmak için bir de "gezegen" diye bir kelime türetilmiş ki Osmanlı'daki "seyyare" kelimesinin abuk sabuk bir şekilde Türkçe'ye çevrilmesiyle oluşmuş.

Bildiğiniz gibi gezegenler, kendileri ışık kaynağı olmayıp, ışığı başka yıldızlardan alarak yansıtan gök cisimleridir. Yıldız ise bizzat ışık kaynağıdır. Aslında ışık parlamaz, parlatır. Işık sadece göz kamaştırabilir. Parlamak, ışık alan ve yansıtan bir cismin yaptığı eylemdir.

Birçok mealci Kuran'daki Kevkeb kelimesini yıldız olarak tercüme etmiştir. Bunun nedeni eski Türklerden beri gökte parıldayan her şeye yıldız ismi verilmesinden ileri gelmektedir. Mesela Venüs gezegenine Zühre yıldızı ya da Çoban yıldızı denilmiştir. Satürn'e Zuhal yıldızı dendiği gibi... Halbuki bunlar astronomik anlamda yıldız değildir.

Kevkeb kelimesi özetle "gezegen" demektir.

Necm kelimesi ise "yıldız" anlamına gelmektedir.

Kamer kelimesi gökteki ay'ın genel ismidir. Ayın ışığı yansıtma ya da görünme evrelerine göre hilal, terbi'-i evvel, terbi'-i sani, muzallam, bedr isimleri verilir. Bunlardan bedr, dolunay demektir. Tam tamına tabak gibi görünen ay evresine "bedr" denir.

Kuran-ı kerimde Saffat suresi 6. ayete bakmanızı rica ederim ("dünya" kelimesi kuranda hep zahir ya da mahzuf bir isme sıfat olarak kullanılmıştır. Ama nedense hep tercümelerde isim tamlaması gibi yer almaktadır. Dünya kelimesi "aşağı" ya da "yakın" anlamlarına gelir. Bu manayı akılda tutarak o ayeti incelerseniz, Kevkeb kelimesinin aşağıda ve yakında olan birtakım gök cisimlerinden bahsettiğini anlayacaksınız. Ki bunlar da gezegenlerdir. Güneş dışında yakınımızda (o da 150 milyon km) parlayan başka bir yıldız yoktur.

Saygılarımla.